بسم الله الرحمن الرحیم
وَ لَاتَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُوْلَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً(سوره مبارکه اسرا آیه شریفه۳۶)
ترجمه:
و از آنچه به آن علم ندارى پیروى مکن، چون گوش و چشم و دل، همه ى اینها مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.
نکته ها:
ذکر چشم و گوش و دل در آیه، شاید از باب نمونه باشد، زیرا در قیامت علاوه بر خود انسان، از دست و پا و اعضاى دیگر هم سؤال مى شود(۱۰۰) و آنها به سخن آمده، اعتراف مى کنند.(۱۰۱) و ممکن است براى این باشد که انگیزه ى پیروى از دیگران از طریق دیدن یا شنیدن و یا اندیشه و درک است.
در طول تاریخ، بسیارى از فتنه ها و نزاع ها، از قضاوت هاى عجولانه یا حرف هاى بى مدرک ونظریه هاى بدون تحقیق و علم، بروز کرده است. عمل به این آیه، فرد و جامعه را در برابر بسیارى از فریب ها و خطاها بیمه مى کند. چرا که خوش بینى بیجا، زودباورى وشایعه پذیرى، جامعه را دستخوش ذلّت وتسلیم دشمن مى کند.
تقلید کورکورانه، پیروى از عادات وخیالات، تبعیّت از نیاکان، باور کردن پیشگویى ها، خواب ها، حدس ها و گمان ها، قضاوت بدون علم، گواهى دادن بدون علم، موضعگیرى، ستایش یا انتقاد بدون علم، تفسیر و تحلیل و نوشتن و فتوا دادن بدون علم، نقل شنیده هاى بى اساس و شایعات، نسبت دادن چیزى به خدا و دین بدون علم، تصمیم در شرایط هیجانى و بحرانى وبدون دلیل وبرهان، تکیه به سوگندها و اشک هاى دروغین دیگران، همه ى اینها مصداق «لاتَقف ما لیس لک به علم» بوده و ممنوع است.
به مقتضاى روایات متواتر و معتبر، پیروى از اصول قطعى شرعى (مانند فتواى مجتهد، یا علمى که به اطمینان هاى نزدیک به یقین اطلاق مى شود) پیروى از علم است. همچنان که مردم از نسخه ى پزشک متخصّص و دلسوز، علم پیدا مى کنند، از فتواى مجتهد جامع الشرایط و متّقى نیز علم به حکم خدا پیدا مى کنند. بنابراین این مرحله از علم کافى است، هر چند علم درجاتى دارد و مراحل عمیق تر آن مانند: علم الیقین، حقّ الیقین و عین الیقین مى باشد.
امامان معصوم علیهم السلام، اصحاب خود را از شنیدن و گفتن هر سخنى باز مى داشتند و به آنان توصیه مى کردند که دربانِ دل و گوش خود باشید. ودر این امر، به این آیه «لاتقف ما لیس لک به علم» استناد مى کردند.
چنانکه امام صادق علیه السلام براى متنبّه کردن شخصى که هنگام رفتن به دستشویى، توقّف خود را در آنجا طول مى داد تا صداى ساز وآواز همسایه را بشنود، این آیه را تلاوت کرد وفرمود: گوش از شنیده ها، چشم از دیده ها ودل از خاطرات مؤاخذه مى شود. امام سجادعلیه السلام نیز فرمود: انسان حقّ ندارد هرچه مى خواهد بگوید.(۱۰۲)
۱۰۰) نور، ۲۴ ؛ یس، ۶۵ ؛ فصّلت، ۲۰.
۱۰۱) شاید عبارت «کل اولئک» اشاره باشد که این سه عضو، از باب نمونه است، وگرنه بدون «کلّ اولئک» هم معناى آیه تمام بود.
۱۰۲) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها:
۱- زندگى باید براساس علم واطلاعات صحیح ومنطق وبصیرت باشد. «لاتقف ما لیس لک به علم»
۲- بازار شایعات را داغ نکنیم و با نقل شنیده هاى بى اساس، آبرو و حقوق افراد را از بین نبریم. «لا تقف …»
۳- قرآن بساط ساحران، کاهنان و پیش گویان را که مردم ساده لوح را دور خود جمع مى کنند، بر هم مى زند. «لاتقف ما لیس لک به علم»
۴- راه شناخت، تنها حس نیست، دل نیز یکى از راههاى شناخت است. «السمع و البصر و الفؤاد»
۵ – در قیامت، از باطن و نیّات هم بازخواست مى شود. «الفؤاد»
۶- ایمان به قیامت وحسابرسى خداوند، عامل پیدایش تقواست. «کلّ اولئک کان مسئولا»
۷- بهره بردارى صحیح نکردن از جسم و امکانات، مؤاخذه خواهد داشت. «کلّ اولئک کان مسئولا»